مقدمه

اهميت تربيت‌ معلم

            يکى از سازمان‌هاى مهم آموزش و پرورش هر جامعه سازمانى است که در آن معلمان مورد نياز دوره‌هاى مختلف تحصيلى تربيت مى‌شوند؛ زيرا محصول اين نوع سازمان‌ها، معلمانى هستند که نقطهٔ آغاز هر تحول آموزشى و پرورشى هستند و قادر هستند با دانش و مهارتىى که کسب کرده‌اند، چهرهٔ سازمان‌هاى آموزشى را دگرگون سازند و فضاى مدارس را به فضاى محبت، رشد و بالندگى روح‌افزا و لذت‌بخش مبدل کنند وو  با انتقال عناصر فرهنگى به نسل نوخاسته و اِعمال روش‌هاى مناسب تربيتي، موجبات رشد شخصيت کودکان، نوجوانان را فراهم سازند.

            نظر به اهميت نقش معلمان و اعتبار و ارزشى که بر آنان متصور است، سرمايه‌گذارى به‌منظور تربيت و تأمين اين رکن مهم تعليم و تربيت بهترين و سودمندترين نوع سرمايه‌گذارى است. گسترش اين قبيل سازمان‌ها مهمترين وظيفهٔ مديران رده عالى آموزش و پرورش و مديران رده بالاىى کشور است. ”زيباترين اِصلاح و بازسازى آموزش و پرورش در صورتى‌که معلم به تعداد کافى و با کيفيت مطلوب در اختيار نباشد، با شکست روبه‌روو خواهد شد“ .

سابقهٔ تاريخى و قوانين مهم تربيت‌معلم

ü     قانون تأسیس دارالمعلمین و دارالمعلمات (دارالمعلمین مرکزی)

ü     قانون تربیت‌معلم و تأسیس دانشسراهای مقدماتی

            تکريم شخصيت معلمان و توجه به آداب معلمى و متعلمى از ديرباز در فرهنگ اسلامى و ايرانى ما، جايگاه خاصى داشته است. نگارش دو کتاب ادب‌الصغير و ادب‌الکبير (دادبه) و رسالةُالمعلمين (جاحِظ) و آداب‌المتعلمين (محمدبن سحنون) و کتاب تعليم‌المتعلم، طريق‌التعليم (زرنوجي) و نوشته‌هاى معلم دوم ابونصر فارابى و تهذيب‌الاَخلاق (ابن‌مسکويه) و آثار و ديدگاه‌هاى ابوعلى سينا و ايهاالولد و کيمياى سعادت (امام محمد غزالي) و ادب الدنيا و الدين (ابوالحسن ماوردي) و مکارم‌الاْخلاق (شيخ طبرسي) و اخلاق ناصرى (خواجه نصيرالدين طوسي) و مُنْيةُالمريد فى آدابِ‌المفيد و المُسْتَفيد (شهيد ثاني) و مباحثى از گلستان سعدى و غيره مؤيد اين امر است.   

            تا زمان تأسيس دارالمعلمين و دارالمعلمات در سال ۱۲۹۷ ش که بحث خواهد شد، معلمان مکتبخانه‌ها و مدارس در مراکزى که اختصاص به تربيت‌معلم داشت، تربيت نمى‌شدند. معلمان مدارس اغلب از ميان طلاب کوشا و با استعدادى انتخاب مى‌شدند که در جلسات استاد با سؤال و جواب، لياقت خود را نشان مى‌دادند و يا تعليقاتى بر کتاب‌هاى موجود مى‌افزودند و رساله‌هاى علمى مى‌نوشتند. از آنجا که استادان در جريان پيشرفت شاگردان خود بودند، اجازه‌اى نيز به آنان اعطاء مى‌کردند. اين اجازه‌نامه را که در واقع دانشنامه يا گواهينامهٔ معلمى بود، استاد هر حوزهٔ  درسى به خط خود مى‌نوشت و به‌ تفصيل، موقعيت علمى متعلم را شرح مى‌داد.  

            مکتبدارى نيز يک حرفهٔ خصوصى بود و افرادى که حوصله و آمادگى براى آموزش کودکان داشتند، به شغل معلمى و مکتبدارى مى‌پرداختند. براى اين امر تا تصويب قانون اساسى معارف و مصوبات شوراى عالى معارف، اجازه‌نامه‌اى لازم نبود. بعضى از مکتبداران در بعضى از مناطق کشور،، دورهٔ مقدمات و در مواردى دورهٔ سطح را نيز در حوزه‌هاى علميه گذرانده بودند.     

            در سال ۱۲۹۰ ش به‌منظور بالا بردن سطح سواد معلمان تهران کلاس‌هاى مخصوص (آموزش ضمن خدمت) در مدرهٔ دارالفنون تشکيل شد که علاوه بر تدريس علوم و ادبيات، درس ديگرى با عنوان اصول تعليم براى آشنائى معلمان با اصول اوليهٔ تربيت اطفال مطرح شد.          

            در سال ۱۲۹۰ ش به‌موجب قانون، اولين بار با اعزام سى نفر براى تحصيل در خارج از کشور موافقت شد که پانزده نفر از آنها، براى تحصيل در رشتهٔ تعليم و تربيت و اشتغال در سمت معلمى در نظر گرفته شدند.

قانون تأسيس دارالمعلمين و دارالمعلمات (دارالمعلمين مرکزى)

ü     دارالمعلمین عالی

            قانون تأسيس دارالمعلمين و دارالمعلمات در سال ۱۲۹۷ ش تصويب شد و بدين ترتيب از اين تاريخ ايجاد مراکز تربيت معلمان زد و مرد صورت قانونى به‌خود گرفت اين مرکز متشکل از دو شعبهٔ ابتدائى و عالى بود. دورهٔ تحصيل در شعبهٔ ابتدائى سه سال و شرط ورود به آن داشتنن گواهينامهٔ شش سالهٔ ابتدائى بود.   

            در نظامنامهٔ اساسى دارالمعلمين مرکزى به برنامه‌هاى اين دو شعبه، هيئت اداري، وظايف رئيس، ناظم، دفتردار، نظم داخلي، روابط معلمان با متعلمان و بودجه و مقررات امتحانى اشاره شده است. در مادهٔ اول اين نظامنامه آمده است:           

            ”دارالمعلمين مرکزي، مدرسه‌اى است دولتى و مجانى تحت ادارهٔ وزارت معارف که براى تعليمات ابتدائيه و حد معينى از تعليمات متوسطه تربيت‌معلم مى‌کند و با اين نظر منقسم به دو شعبه مى‌باشد؛ يکى شعبهٔ ابتدائي، ديگر شعبهٔ عالي. مدت تحصيل در شعبهٔ عالى چهار سال تعيينن  شده بود.“        

            در اين نظامنامه هيئت ادارى دارالمعلمين مرکزى عبارت بود از رئيس، ناظم، دفتردار، کتابدار، يک طبيب مخصوص و چند نفر خدمتگزار.